উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্বাচন আয়োগৰ নিযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত ডাঙৰ সিদ্ধান্ত! এতিয়া নচলিব কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ স্বেচ্ছাচাৰীতা!

 

    বৃহস্পতিবাৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পাঁচজনীয়া সংবিধান বিচাৰপীঠে সৰ্বসন্মতিক্ৰমে ৰায় দিয়ে যে প্ৰধানমন্ত্ৰী, লোকসভাৰ বিৰোধী দলৰ নেতা আৰু ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশক লৈ গঠিত এখন উচ্চ ক্ষমতাসম্পন্ন সমিতিয়ে মুখ্য নিৰ্বাচন আয়ুক্ত (চিইচি) আৰু নিৰ্বাচন আয়ুক্ত (ইচি) বাছনি কৰিব লাগিব। এইটো এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰায় যি ৰায়ৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ শীৰ্ষ নিৰ্বাচনী বিষয়াসকলক নিযুক্তি দিয়াৰ পদ্ধতি সলনি কৰিব পাৰিব। আৰু  এইক্ষেত্ৰত সম্ভাৱ্য সুদূৰপ্ৰসাৰী প্ৰভাৱ পৰিব। বৰ্তমানলৈকে এই বিষয়াসকলক নিযুক্তি দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে মুখ্য ভূমিকা গ্ৰহণ কৰি আহিছিল । ন্যায়াধীশ কে এম জোছেফৰ নেতৃত্বত গঠিত বিচাৰপীঠে কেন্দ্ৰীয় অনুসন্ধান ব্যুৰো (চিবিআই)ৰ সঞ্চালকৰ ক্ষেত্ৰত অনুসৰণ কৰা প্ৰক্ৰিয়াৰ দৰে বাছনি প্ৰক্ৰিয়া বিচৰা এক গোটৰ আৱেদনৰ ওপৰত ৰায় দিয়ে। বিচাৰপীঠখনত ন্যায়াধীশ অজয় ৰাস্তোগী, অনিৰুদ্ধ বসু, হৃষীকেশ ৰয় আৰু চি টি ৰবিকুমাৰো অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ আৱেদনসমূহে মুখ্য নিৰ্বাচন আয়ুক্ত আৰু নিৰ্বাচন আয়ুক্ত নিযুক্তিৰ বাবে এখন আইন বিচাৰিছিল। ২০১৫ চনত এটা প্ৰথম পিআইএল দাখিল কৰা হৈছিল।

    উল্লেখ্য যে সংবিধানে মুখ্য নিৰ্বাচন আয়ুক্ত আৰু নিৰ্বাচন আয়ুক্ত নিযুক্তিৰ বাবে এক নিৰ্দিষ্ট আইনী প্ৰক্ৰিয়া নিৰ্ধাৰণ নকৰে। ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ নেতৃত্বত কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী পৰিষদৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি এই নিযুক্তি প্ৰদান কৰে।ভাৰতৰ সংবিধানে নিৰ্বাচন আয়োগক নিৰ্দিষ্ট বিৱৰণলৈ নোযোৱাকৈ ব্যাপক ক্ষমতা প্ৰদান কৰিছিল। ১৯৪৯ চনৰ ১৫ জুনত সংবিধান সভাত এই ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰি বাবাচাহেব আম্বেদকাৰে কৈছিল যে "গোটেই নিৰ্বাচনী যন্ত্ৰটো কেন্দ্ৰীয় নিৰ্বাচন আয়োগৰ হাতত থাকিব লাগে, যি কেৱল ৰিটাৰ্ণিং বিষয়া, ভোটগ্ৰহণ বিষয়া আৰু অন্যান্যসকলক নিৰ্দেশনা জাৰী কৰাৰ অধিকাৰী হ'ব"।

    পৰৱৰ্তী সময়ত সংসদই আয়োগৰ ক্ষমতা নিৰ্ধাৰণ আৰু বিস্তাৰ কৰিবলৈ জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইন, ১৯৫০ আৰু জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইন, ১৯৫১ প্ৰণয়ন কৰে। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে কৈছিল যে অনুচ্ছেদ ৩২৪ হৈছে "ইচিআইত ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু ৰাজ্যিক নিৰ্বাচনৰ বাবে সমগ্ৰ দায়িত্ব ৰখা এক সম্পূৰ্ণ ব্যৱস্থা" "আৰু সেয়েহে, সেই কাৰ্যটো পালন কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ক্ষমতা"। নিৰ্বাচন আয়োগ  আইন, ১৯৯১ (ইচি আইন)ত ইচি আৰু চিইচিয়ে ছয় বছৰৰ বাবে এই পদত অধিষ্ঠিত থাকিব লাগিব। এই আইনখনে মূলতঃ চিইচি আৰু ইচিৰ সেৱাৰ চৰ্তাৱলী নিয়ন্ত্ৰণ কৰে তেনে নহয়। গণৰাজ্যৰ প্ৰায় চাৰি দশক ধৰি, ১৯৮৯ চনলৈকে, নিৰ্বাচন আয়োগ একক সদস্যৰ সংস্থা আছিল, কেৱল এজন মুখ্য নিৰ্বাচন আয়ুক্ত (চিইচি)। ৰাজীৱ গান্ধী চৰকাৰ দিনত নৱম লোকসভাৰ নিৰ্বাচনৰ ঠিক আগতে নিৰ্বাচন আয়োগটো সম্প্ৰসাৰিত কৰা হৈছিল।এই পাৰ্থক্যবোৰৰ ফলস্বৰূপে ১৯৮৭ চনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনৰ সময়ত চৰকাৰৰ বাবে কিছু অস্বস্তিকৰ মুহূৰ্ত ৰখা হৈছিল, আৰু ১৯৮৯ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ সময়ত পেৰী শাস্ত্ৰীয়ে কি কৰিব পাৰে তাক লৈ শংকিত ৰাজীৱ গান্ধী চৰকাৰে নিৰ্বাচন আয়োগক বহুসদস্যৰ সংস্থা হিচাপে গঢ়ি তুলি নিজৰ ক্ষমতা হ্ৰাস কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল। সেয়েহে ১৯৮৯ চনৰ ৭ অক্টোবৰত ৰাষ্ট্ৰপতি আৰ ভেংকটৰমনে অনুচ্ছেদ ৩২৪(২)ৰ অধীনত তেওঁৰ ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰি চিইচিৰ উপৰিও নিৰ্বাচন আয়োগত দুটা পদ সৃষ্টি কৰি এক জাননী জাৰি কৰে। ১৯৮৯ চনৰ ১৬ অক্টোবৰত চৰকাৰে এছ এছ ধানোৱা আৰু ভি এছ চেইগেলক এই পদসমূহত নিযুক্তি দিয়ে।কিন্তু এই ব্যৱস্থা স্থায়ী নহ'ল। নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছে ক্ষমতা হেৰুৱায়, আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী ভি পি সিঙৰ নেচনেল ফ্ৰণ্ট চৰকাৰে ১৯৮৯ চনৰ ৭ অক্টোবৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ অধিসূচনা তৎক্ষণাৎ বাতিল কৰে। ইচি ধানোৱাই উচ্চতম ন্যায়ালয়ত তেওঁৰ অপসাৰণক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল, কিন্তু তেওঁৰ আবেদন খাৰিজ কৰা হৈছিল।

    ভি পি সিং চৰকাৰে তেতিয়া ১৯৯১ চনৰ ওপৰোক্ত আইন প্ৰণয়ন কৰে, যিয়ে চিইচিক উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশৰ সমান মৰ্যাদা প্ৰদান কৰে, আৰু তেওঁৰ অৱসৰৰ বয়স ৬৫ বছৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। ইচিসকলক উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশৰ মৰ্যাদা দিয়া হৈছিল, আৰু তেওঁলোকৰ অৱসৰৰ বয়স ৬২ বছৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল। ইচি আইন গৃহীত হোৱাৰ অৰ্থ হৈছে যে যদি আৰু যেতিয়া নিৰ্বাচন আয়োগ পুনৰ বহু-সদস্যৰ সংস্থা হৈ পৰে, চিইচিয়ে ইয়াৰ অধ্যক্ষ হিচাপে কাম কৰিব, আৰু ইচিবোৰ তেওঁৰ বাবে কনিষ্ঠ হ'ব।১৯৯০ চনৰ ১২ ডিচেম্বৰত, টি এন চেশানক চিইচি হিচাপে নিযুক্ত কৰা হয়। চেশান তীব্ৰভাৱে স্বতন্ত্ৰ আছিল, আৰু তেওঁ  উৎসাহেৰে আয়োগৰ কাম তৈয়াৰ কৰাৰ লগে লগে, পি ভি নৰসিংহ ৰাওৰ নেতৃত্বত কংগ্ৰেছ চৰকাৰে ১৯৯৩ চনৰ ১ অক্টোবৰত পুনৰ নিৰ্বাচনী সংস্থাটো সম্প্ৰসাৰিত কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়। এম এছ গিল আৰু জি ভি জি কৃষ্ণমূৰ্তিক ইচি হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হৈছিল। লগতে, চৰকাৰে ইচি আইন সংশোধনৰ বাবে এক অধ্যাদেশ আনিছিল, আৰু চিইচি আৰু ইচিসকলক উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশৰ ৬৫ বছৰ বয়সত অৱসৰ ঘোষণা কৰি সমমৰ্যাদা প্ৰদান কৰিছিল। অৰ্থাৎ, তিনিওজন আয়ুক্তৰ এতিয়া সমান সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষমতা আছিল। সংশোধনীটোৱে ধাৰাবোৰো প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল য'ত ধাৰণা কৰা হৈছিল যে চিইচি আৰু ইচিসকলে সৰ্বসন্মতভাৱে কাম কৰিব আৰু, যদি কোনো বিষয়ত মতভেদ থাকে, সংখ্যাগৰিষ্ঠ দৃষ্টিভংগী বিৰাজ কৰিব।চেশানে উচ্চতম ন্যায়ালয়ত আবেদন জনাইছিল, অভিযোগ কৰিছিল যে এই তিনিটা ব্যৱস্থা চৰকাৰৰ দ্বাৰা তেওঁৰ ক্ষমতা হ্ৰাস কৰাৰ এক প্ৰয়াস আছিল। ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ এ এম আহমেদীৰ নেতৃত্বত পাঁচজনীয়া বিচাৰপীঠে আৱেদনখন খাৰিজ কৰে আৰু তেতিয়াৰ পৰাই ইচিআইয়ে তিনিজনীয়া সংস্থা হিচাপে কাম কৰি আহিছে।

    শেহতীয়াকৈ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পাঁচজনীয়া সংবিধান বিচাৰপীঠে সৰ্বসন্মতিক্ৰমে যি ৰায় প্ৰদান কৰিলে ই এক ঐতিহাসিক ৰায় হিচাপে বিবেচনা হৈছে।